Zachowek jest uprawnieniem uregulowanym w prawie spadkowym. Zachowek zabezpiecza prawa bliskich spadkodawcy, którzy zostali przez niego pominięci w testamencie, a jednocześnie ogranicza jego prawo do dysponowania swoim majątkiem. Z tego artykułu dowiesz się komu należy się zachowek oraz w jakiej wysokości.
Zachowek – umocowanie prawne
Zachowek jest uregulowany w Kodeksie Cywilnym, a dokładniej w artykułach 992 – 1011, natomiast artykuł 922 paragraf pierwszy definiuje zachowek jako jeden z długów spadkowych. Obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek leży po stronie spadkobierców.
Zachowek jest to uprawnienie zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonków oraz rodziców spadkodawcy, którzy nie zostali przez niego uwzględnieni w testamencie. Należy im się połowa udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym (czyli gdyby spadkodawca nie zostawił testamentu).
Natomiast jeżeli uprawniony do zachowku jest stale niezdolny do pracy lub jest małoletnim zstępnym spadkodawcy to należy mu się dwie trzecie udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
Zachowek – osoby uprawnione
W Kodeksie Cywilnym znajdują się precyzyjne zapisy dotyczące dziedziczenia ustawowego. Dziedziczenie ustawowe występuje wtedy, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu lub też żadna z osób powołana na spadkobierców nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Według przepisów dziedziczenia ustawowego do spadku w pierwszej kolejności powołani są dzieci zmarłego oraz jego małżonek. Kodeks Cywilny określa, że dziedziczą oni w równych częściach, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 25%.
Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyły otwarcia spadku to udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego dzieciom.
Jeżeli spadkodawca nie miał dzieci, to spadek jest dzielony między jego małżonka i rodziców, przy czym połowa spadku przypada małżonkowi, a rodzicom po 25% całości.
Kodeks Cywilny określa, że zachowek należy się rodzicom, małżonkowi oraz zstępnym spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku w ramach dziedziczenia ustawowego, natomiast zostali pominięci w testamencie albo ich udział w spadku jest mniejszy niż połowa (lub 2/3 w niektórych przypadkach) udziału wynikającego z dziedziczenia ustawowego.
Zachowek nie należy się małżonkowi, jeśli sąd orzekł o rozwodzie lub separacji małżonków. Także jeśli sprawa rozwodowa lub o separację nie została jeszcze zakończona ale to spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka, to małżonek nie ma prawa do zachowku. Wyłączenie małżonka następuje na skutek orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy ze spadkobierców.
Jeżeli spadkodawca był adoptowany, to prawo do zachowku mają jego rodzice adopcyjni (o ile nie miał on własnych dzieci), natomiast rodzice naturalni nie mają tego prawa.
Dzieci adoptowane przez spadkodawcę mają takie samo prawo do zachowku, jak jego naturalne dzieci.
Osoby uprawnione do zachowku – przykład:
Spadkodawca umieścił w testamencie jedynie swoją żonę, której przekazał 100% swojego majątku, natomiast pominął troje swoich dorosłych dzieci. Zgodnie z dziedziczeniem ustawowym żonie oraz każdemu z dzieci przypadłoby po 25% udziału w spadku. Zgodnie z Kodeksem Cywilnym każde z dzieci może wystąpić o zachowek w wysokości połowy udziału wynikającego z dziedziczenia ustawowego czyli 12,5% całości spadku.
Obliczanie wysokości zachowku
Aby obliczyć wysokość zachowku należy obliczyć wysokość udziału spadkowego osoby uprawnionej, który należałby się jej według dziedziczenia ustawowego. Podczas obliczania udziału spadkobierców bierze się pod uwagę także spadkobierców którzy odrzucili spadek lub zostali uznani za niegodnych objęcia spadku, natomiast nie bierze się pod uwagę spadkobierców którzy zrezygnowali z dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni.
Do ustalenia wysokości udziału spadkowego do spadku dolicza się zapisy windykacyjne oraz darowizny umieszczone w testamencie, natomiast nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń. Nie uwzględnia się także zwyczajowych darowizn uczynionych przez spadkodawcę np. prezentów urodzinowych, a także darowizn sprzed 10 i więcej lat.
Zapis windykacyjny albo darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek.
Obliczanie wysokości zachowku – przykład:
Spadkodawca miał dwoje dorosłych dzieci ale umieścił w testamencie tylko jedno z nich przekazując mu wszystkie swoje oszczędności w wysokości 500 000 zł. Dziecko, które zostało pominięte w testamencie dwa lata wcześniej otrzymało darowiznę w formie mieszkania wartego 100 000 zł. Zgodnie z zasadą dziedziczenia ustawowego udział spadkowy pominiętego dziecka wynosi 250 000 zł, a należny zachowek to 125 000 zł. Od tej kwoty należy odjąć kwotę otrzymanej darowizny w wysokości 100 000 zł, a więc zgodnie z prawem dziecko pominięte w testamencie musi uzyskać dopłatę do zachowku w wysokości 25 000 zł.
Zachowek, a wydziedziczenie
Zgodnie z Kodeksem Cywilnym spadkodawca może pozbawić w niektórych przypadkach zstępnych, małżonka i rodziców zachowku. Jest to tzw. wydziedziczenie. Wydziedziczenie jest prawnie skuteczne jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Wydziedziczenie oraz przyczyny wydziedziczenia powinny być zapisane w testamencie.
Zachowek – termin przedawnienia
Roszczenie uprawnionego do zachowku przedawnia się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu.
Kopiowanie tego artykułu jest dozwolone pod warunkiem zachowania linku do źródła: Co to jest zachowek?